Từ niềm say mê thuở nhỏ, cùng với hơn 10 năm lăn lộn khắp đồng bằng sông Cửu Long, giờ đây Trương Công Khả đã có trong tay khoảng hơn mười nghìn tấm ảnh độc đáo đủ thể loại về cuộc sống và con người nơi đây. Với bộ sưu tập đó, anh đã mở một ngân hàng dữ liệu ảnh trên mạng... Tôi đến thăm Trương Công Khả tại căn nhà số 91 Xô Viết Nghệ Tĩnh, TP Cần Thơ. Căn nhà nhỏ tràn ngập ảnh. Phim và ảnh chật ních trong các ngăn tủ. Anh Khả báo tin vui: anh vừa được Công ty TNHH quảng cáo và cung ứng thông tin dữ liệu Mê Công (Metinfo) hỗ trợ mở trang web www.truongcongkha.com - một ngân hàng dữ liệu ảnh trên mạng lần đầu tại đồng bằng sông Cửu Long. Từ ước mơ mục đồng… Từ nhỏ cậu bé chăn bò Trương Công Khả ở huyện Ô Môn (Cần Thơ) đã mê sưu tập ảnh đồng quê. Thấy con quá mê ảnh, cha của Khả đã dùng toàn bộ tiền dành dụm qua nhiều mùa lúa để mua cho cậu cái máy Pratika của Đức kèm theo lời dặn dò: "Đừng ham chụp ảnh mà để bò đói cỏ nghe con...". Anh mày mò tự học, chụp, mỗi lần rửa ảnh ra là một lần tự nghiền ngẫm, suy xét để điều chỉnh tốc độ, khẩu độ cho bức ảnh hoàn chỉnh hơn. Thấy thằng bé “tội nghiệp”, bà con kêu chụp ảnh đám cưới, đám ma trong xóm. Nhiều lần không may: chụp đám cưới ba cuộn phim hỏng hết cả ba. Đến đám ma, ngay lúc động quan quýnh quáng trả phim cũng bị tuột đầu. Chạy qua nhà bên, vớ lấy cái quần lãnh đen, túm hai đầu mò mẫm vô phim nhưng cũng lại bị lọt sáng. “Đám cưới, đám ma đều không có ảnh, bà con chửi rủa thậm tệ". Anh tự trách mình xin được lên Sài Gòn học nghề một cách bài bản. Học ba khóa nhiếp ảnh rồi anh về quê chăn bò, làm cỏ vì không trụ lại được với nghề ảnh ở chốn đô hội. Nhưng nỗi đam mê ảnh vẫn đeo đuổi anh mục đồng với chiếc máy ảnh trên lưng bò... Một hôm đang lúc gom lúa, anh thấy có con chim bói cá nuốt dang dở một con cá lìm kìm to bằng ngón tay cái. Con chim như bị nghẹn, bay không nổi cứ đứng say mồi một chỗ. Anh nhanh tay móc máy đặt khẩu độ xóa phông, bấm liền mấy kiểu ảnh. Ảnh chụp đúng lúc, sinh động, ai nhìn cũng khen. Bức ảnh được anh đặt tên Chim bói cá ấy là tấm ảnh đầu tiên trong đời của anh được trình làng. Thế là anh trở thành cộng tác viên chuyên về ảnh đồng quê của hầu hết các tờ báo trung ương và địa phương khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Anh Khả nói, nhờ cái duyên sống với ruộng đồng từ nhỏ, hiểu được tâm tính, mùa vụ nên anh có nhiều ảnh sinh động, chân thực về đồng bằng. Cứ thành thông lệ, sau Tết Nguyên đán khi vào đợt thu hoạch lúa đông xuân, anh lại lặn lội đi khắp đồng bằng để tìm những góc độ mới về người nông dân. Thật vậy thế mạnh của anh là hình ảnh người nông dân hào sảng, thuần phát. Hình ảnh người nông dân dưới nhiều góc độ khác nhau từ được mùa, hạn hán, lũ lụt, cháy rừng... đều được anh ghi nhận rất đa dạng. Một lần anh được tin Viện Lúa đồng bằng sông Cửu Long tổ chức hội thảo đầu bờ có ông Hai Hữu - "vua" lúa giống của tỉnh Long An nổi tiếng trong vùng - đến dự. Anh đạp xe đến chờ khi trời còn tờ mờ sáng, anh chọn hướng sáng, góc độ, hậu cảnh và chụp được một loạt ảnh chân dung ông Hai. Năm đó, bức ảnh chân dung vua giống lúa Hai Hữu được giải ba ảnh nghệ thuật tỉnh Cần Thơ. Từ đó, mỗi khi nghe ở đâu có nhân vật nào điển hình như "vua" bắp lai, "vua" cá ba sa, hay những nông dân bậc thầy về năng suất lúa, cá tôm ở các tỉnh lân cận là anh Khả tìm tới chụp để bổ sung vào bộ sưu tập của mình. Anh nói: " Chỉ mong có người, có sự kiện đổi mới để chụp. Ảnh đoạt giải, ảnh đăng báo đẹp hay không cũng do chính nhân vật". Đến "ngân hàng" ảnh trên mạng... Nhiều nhà báo tại Cần Thơ ví Trương Công Khả như một "ngân hàng" ảnh lưu động. Hầu như lúc nào trong túi đồ nghề của anh cũng được chia thành hai ngăn: máy ảnh và ảnh. Anh có cả trăm tấm đủ các thể loại mà lại toàn ảnn "độc”, ảnh mới sẵn sàng phục vụ các văn phòng đại diện báo tại đồng bằng. Còn nhớ mùa lũ năm 2000, buổi tối nghe đê bao ở vùng đầu nguồn Hồng Ngự bị vỡ, sáng sớm hôm sau đã thấy anh có mặt tại điểm nóng này. Anh đang đầm mình trong nước để chụp ảnh nông dân cứu đê. Ngày hôm sau, loạt ảnh cận cảnh ghi lại nét mặt âu lo, rướn sức để vớt lúa của nông dân đã được đăng tải trên hầu hết các báo. Năm 2001, có lần đi với nghệ sĩ nhiếp ảnh Đức Minh vào vùng lũ Tam Bình, Hồng Ngự, anh rùng mình: “Tưởng chuyến đó tiêu rồi". Cả hai anh em nhờ một người đưa xuồng vào Trung tâm Y tế Hồng Ngự. Trên đường đi, bất ngờ một đoạn đê bị vỡ đẩy chiếc xuồng vào chân cầu. Vừa đu bám vào bờ được thì chiếc cầu bị sập. Thật may anh túm kịp bụi cây… để lội vào bờ ! Gần như cứ đến mùa lũ là Trương Công Khả đều vắng nhà dài ngày, cho dù anh không thuộc biên chế của tờ báo nào. Sống trong sự kiện gần như là thuộc tính của Trương Công Khả. Mới tuần trước thấy anh Khả đang săn ảnh ở vùng rốn lũ tứ giác Long Xuyên, tuần sau đã lại thấy anh đang lùng sục tìm kiếm góc chụp giữa biển nước Đồng Tháp Mười, rồi hạ nguồn Mộc Hóa, Long An. Lũ uy hiếp tới đâu, nơi nào dữ dội, hiểm nguy là đều thấy anh có mặt đầu tiên. Hàng loạt phóng sự ảnh "Người đồng bằng trong lũ”, "Quân dân Thất Sơn chống lũ” hay "Sạt lở ở đồng bằng đã đến hồi báo động đỏ"... đã được các báo đăng trang trọng. Anh Khả thừa nhận anh có "tật xấu” là tham việc và "đốt phim" về những sự kiện lớn của đồng bằng. Chỉ riêng công trình xây dựng cầu Mỹ Thuận bắc qua sông Tiền, anh đã "đốt" hơn 200 cuộn phim và làm hơn 20 phóng sự ảnh về cây cầu này cho hàng chục tờ báo. Cùng với bộ ảnh khá đầy đủ về cầu Mỹ Thuận, anh có nhiều tập ảnh đẹp về công trình cầu Quang Trung (Cần Thơ) khởi công khu khí điện đạm (Cà Mau), đập Ba Lai (Bến Tre), công trình thoát lũ ra biển Tây và công trình lấn biển ở Rạch Giá (Kiên Giang), nuôi bè cá ba sa, cá tra ở An Giang... Sau hơn 10 năm cầm máy anh Khả đã có hơn 10.000 tấm ảnh ở các thể loại về sự kiện, con người, mảnh đất của khắp 12 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Ngồi cùng anh mở trang web "ngân hàng ảnh" ra đã thấy có hàng chục thư từ các tòa soạn báo và độc giả, của bạn bè khắp nơi chúc mừng, góp ý về ý tưởng độc đáo của anh. Tôi hiểu đó không chỉ là lời chúc mừng mà còn là "đơn đặt hàng" để Trương Công Khả tiếp tục lên đường với những bộ sưu tập ảnh mới về vùng đất đồng bằng sông Cửu Long này.